Αντιζηλίες ανάμεσα στα αδέρφια στα πλαίσια της οικογενειακής δυναμικής

Τα αδέρφια μεγαλώνουν, κατά κανόνα, σε περιορισμένο χώρο. Μ` αυτό δεν εννοούμε μόνο το παιδικό δωμάτιο, που συχνά είναι κοινό για όλα τα αδέρφια. Εννοούμε και ότι όλα διεκδικούν χρόνο και προσοχή από τους γονείς τους, οι οποίοι όμως, δεν μπορούν να εκπληρώσουν πάντα τις επιθυμίες τους σε όλη τους την έκταση.Οι καταστάσεις αυτές από μόνες τους δημιουργούν συνθήκες για ανάπτυξη σχέσεων, έντονων καθημερινών επαφών και συνεπώς συμβάλλουν στην ανάπτυξη ενός αμοιβαίου αισθήματος υπευθυνότητας και δέσμευσης ανάμεσα στα αδέρφια. Από την άλλη, τα παιδιά, για το καλό της εξελικτικής τους πορείας, έχουν ανάγκη να νιώθουν ότι είναι αυτόνομα και ότι μπορούν να καθορίζουν μόνα τους την προσωπική τους ζωή.

Τα παιδιά μαθαίνουν να διαφοροποιούνται το ένα από τα άλλο και να αντέχουν ο μοίρασμα, να βρίσκουν τη θέση τους, να δοκιμάζουν τα όρια και τις αντοχές τους και να εκφράζουν τις επιθυμίες τους, την ίδια την ύπαρξη και την ταυτότητά τους. Τα παραπάνω εξελικτικά επιτεύγματα απαιτούν αφενός χρόνο γιατί δομούνται πάνω στην ανταλλαγή εμπειριών, κοινών βιωμάτων και παιχνιδιών και αφετέρου υπομονή από τους γονείς.

Η διαφωνία ανάμεσα στα αδέρφια είναι σημαντική. Πρόκειται στην πραγματικότητα για μια προσπάθεια να βρουν μεταξύ τους τα όρια και την ισορροπία ανάμεσα στην αλληλεξάρτηση και την αυτονομία τους.

Οι συγκρούσεις ανάμεσα στα αδέρφια δεν καθορίζουν μόνο τις σημερινές σχέσεις τους αλλά λειτουργούν και σαν πρότυπα πάνω στα οποία τα αδέρφια θα δομήσουν αργότερα τις σχέσεις και την συμπεριφορά τους, καθένας με τον τρόπο του. Γιατί το πρώτο πλησίασμα του παιδιού στην ιδέα της δικαιοσύνης γίνεται κατά τη διάρκεια της εξέλιξης της σχέσης ανάμεσα στα αδέρφια. Όταν η αξίωση να ευνοείται κανείς μετατρέπεται στην απαίτηση να μην ευνοείται κανείς δηλ. ότι πρέπει όλοι να έχουν τα ίσα δικαιώματα. Στους ενήλικες δεν είναι προφανής ο λόγος της αντιπαράθεσης. Σπάνια πρόκειται για τις τελευταίες σταγόνες της πορτοκαλάδας – πρόκειται μάλλον για μια προσπάθεια επιβολής. Ως προς αυτό τα παιδιά χάνουν και κερδίζουν κάθε τόσο, από το πρωί ως το βράδυ – και ας μη νομίσουμε ότι τα μικρότερα πάντα υποτάσσονται.

Όταν οι γονείς εμπλέκονται από πολύ νωρίς στα παιχνίδια εξουσίας στερούν από τα παιδιά τη δυνατότητα να βρουν μόνα τους τη λύση. Και η καλύτερη λύση είναι η λιγότερη δυνατή εμπλοκή – ακόμα και αν αυτό φαίνεται εξαιρετικά δύσκολο, τη στιγμή που τα παιδιά φωνάζουν δυνατά, κλαίνε, και συχνά καλούν τη μαμά να επέμβει. Η ζωή διαμορφώνεται μέσω συγκρούσεων. Δεν αποκομίζουμε πάντα ό,τι θέλουμε. Πρέπει να προσπαθήσουμε πιο πολύ για ν` αποκτήσουμε ή να διατηρήσουμε κάτι. Η εναλλαγή ανάμεσα στον καυγά και στην καλή συντροφιά είναι συχνά τόσο απότομη που οι ενήλικες δυσκολευόμαστε να παρακολουθήσουμε αυτό το ρυθμό. Ταυτόχρονα, όμως, ο ρυθμός αυτός μπορεί και να μας απαλλάσσει από την ανάγκη να αναμιχθούμε, επειδή τα παιδιά μπορούν μόνα τους να θέσουν όρια στην αντιπαράθεσή τους – και συνήθως αυτό θέλουν όταν τσακώνονται.

Αξίζει, επίσης, να σκεφτεί κανείς ακόμη ότι τα αδέρφια τσακώνονται αντί των γονέων, κατά κάποιο τρόπο. Αισθάνονται το «βαρύ κλίμα» και αντιδρούν στην ένταση με έναν καυγά.

Αν είμαστε συνεπείς στη θέση ότι η σχέση μεταξύ των αδερφών είναι αυθύπαρκτη και αυτόνομη, τότε μπορούμε να αναμιχθούμε μόνο όταν υπάρχει πιθανότητα η κατάσταση να γίνει επικίνδυνη για τα παιδιά, ή όταν μας προκαλέσουν, και διαπιστώσουμε ότι αδυνατούν να λύσουν τη διαφορά τους. Αλλά και τότε παρεμβαίνουμε για να τα βοηθήσουμε να αναπτύξουν και να επεξεργαστούν ένα αποτελεσματικότερο μοντέλο για τον τρόπο που θα διευθετούνται οι καυγάδες τους. Όμως, το μοντέλο αυτό θα λειτουργήσει όταν κι εμείς οι ίδιοι λειτουργούμε έτσι στην καθημερινότητά μας. Αυτό σημαίνει ότι το παιδί είναι ένας συνεταίρος με τον οποίο διαπραγματευόμαστε τους κανόνες. Όταν αποφασίζω εγώ – ως γονιός – ότι θα γίνει αυτό ή εκείνο, ότι κάποιο αντικείμενο πρέπει να το έχει ο ένας και όχι ο άλλος, τότε δεν πρέπει να απορώ όταν τα παιδιά αναπτύξουν την αντίληψη ότι μόνο ένας τρόπος επίλυσης των διαφορών υπάρχει «Το δίκαιο του ισχυρότερου». Σύμφωνα με έρευνες αποδίδει καλύτερα το να μην παρεμβαίνετε, να αποφεύγετε τις σωματικές τιμωρίες που ενισχύουν την επιθετικότητα του παιδιού, να επιστρατεύσετε το χιούμορ σας για να αντιμετωπίζετε τους διαπληκτισμούς, να εξοικονομείτε χρόνο για να παίξετε με το δύσκολο παιδί ή να ενθαρρύνετε εκείνο που συνήθως βγαίνει χαμένο από τους αδερφικούς καβγάδες.

Δοκιμάστε μια μέθοδο που θα βοηθήσει τα παιδιά σας να διαπραγματεύονται και να λύνουν ειρηνικά τις διαφορές τους. Ύστερα από έναν καβγά απαιτήστε να ακούσει κάθε παιδί την εκδοχή του άλλου και να την παρουσιάσει όσο πιο πιστά μπορεί. Έπειτα ζητήστε τους να πουν την άποψή τους για το πώς μπορεί να λυθεί η διαφορά τους. Αν δεν συμφωνήσουν, ζητήστε τους απλώς να βρουν μια άκρη φεύγοντας από το δωμάτιο. Αν και πάλι δεν τα έχουν βρει, προτείνετε τη δική σας λύση και ξαναβγείτε από το δωμάτιο. Με τον καιρό θα μάθουν να μπαίνουν στη θέση του άλλου.

Επίσης, αν προσέξουμε, θα δούμε ότι τα παιδιά συμπεριφέρονται ανάλογα με την ηλικία τους. Τα τρίχρονα παιδιά βρίσκουν, κατά κανόνα, μη λεκτικές λύσεις – π.χ. χτυπήματα – αφού δεν μπορούν να χειριστούν τη γλώσσα όπως τα μεγαλύτερα αδέρφια τους. Είναι απαραίτητο οι ενήλικες να αντιμετωπίζουν ξεκάθαρα τέτοιες συμπεριφορές. Η σωματική σύγκρουση – σύμφωνα με την εξελικτική ψυχολογία – είναι το πρώτο βήμα για την αντιμετώπιση διαφωνιών και για αυτό πρέπει να γίνει σεβαστή από τους γονείς. Ακόμα και μεταξύ μεγαλύτερων αδερφών παρατηρείται συχνά μια παλινδρόμηση στη συμπεριφορά ενός τρίχρονου, η οποία και οδηγεί σε σωματική αντιπαράθεση. Όποια μέθοδο και αν διαλέξει το παιδί για να «κερδίσει» τον καυγά, αυτή αντιστοιχεί στις δυνατότητές του εκείνης της στιγμής και μπορεί απ` αυτήν να μάθει περισσότερα.

Το φύλο και η ηλικία των παιδιών αποτελούν παράγοντες που επηρεάζουν τις συγκρούσεις ανάμεσα στα αδέρφια. Όσο πιο όμοια είναι τα παιδιά (του ίδιου φύλου ή δίδυμα) τόσο εντονότερος είναι ο ανταγωνισμός καθώς είναι πιο δύσκολη η διαδικασία διαφοροποίησής τους. Επιπλέον στον ανταγωνισμό ανάμεσα σε αδέρφια διαφορετικού φύλου συντείνουν περισσότερο ίσως από οτιδήποτε άλλο οι προκαταλήψεις και τα στερεότυπα που αναπαραγάγουν οι γονείς στην αντιμετώπιση των παιδιών διαφορετικού φύλου (διαφορετικός βαθμός αποδοχής ή διαφορετικές ελευθερίες που δίνονται ανάλογα με το φύλο). Εκτιμάται ότι όσο μικρότερη είναι η διαφορά ηλικίας τόσο πιο κοντά βρίσκονται και τόσο εντείνεται ο ανταγωνισμός τους ιδίως αν είναι του ίδιου φύλου. Αντίθετα, όσο μεγαλύτερη είναι η διαφορά ηλικίας τόσο αμβλύνεται η ανταγωνιστικότητα παρότι μπορεί να μην πάψει να υπάρχει. Οι έρευνες δείχνουν ότι οι συγκρούσεις είναι εντονότερες όταν η διαφορά ηλικίας κυμαίνεται μεταξύ 2 και 4 ετών, οπότε τα παιδιά δεν μιλούν πλέον την ίδια γλώσσα. Το μικρότερο θα μιμηθεί το μεγαλύτερο ενώ εκείνο αναζητεί κάποιο σύντροφο που να το συμπληρώνει με αποτέλεσμα να συγκρούονται συχνά. Το μεγάλο έχει ανάλογα με την ηλικία του συνείδηση της ταυτότητάς του, η οποία είναι ακόμα εύθραυστη. Ηστάση μίμησης του αδερφού ή της αδερφής το αναστατώνει. Μετά τα 4-5 χρόνια μειώνονται σημαντικά οι επιθετικές εκδηλώσεις ανάμεσά τους, είναι πιο ανεξάρτητα και ο χώρος καθενός έχει διαχωριστεί πλέον. Μετά τα 6-7 χρόνια διαφοράς κάθε παιδί μεγαλώνει σαν μοναχοπαίδι. Έχει πλέον αποκτήσει την αυτονομία του πάει σχολείο και έχει τους δικούς του φίλους. Ωστόσο καθοριστικότερη στο αν θα συνεχίζεται και θα εντείνεται ο μεταξύ τους ανταγωνισμός είναι η στάση των γονιών και κυρίως ο τρόπος με τον οποίο παρεμβαίνουμε στους καβγάδες τους. Ασυνείδητα πολλοί γονείς υποθάλπουν ή προκαλούν τον ανταγωνισμό ανάμεσα στα αδέρφια, έχουν προτιμήσεις και αδυναμίες και αυτό σχετίζεται με τη δική τους ιστορία. Αγαπάμε τα παιδιά μας όπως μας αγάπησαν και αυτό έχει επιπτώσεις στη ζωή των παιδιών.